Kraaijvanger

Vincent van der Meulen voor de Architect

Bijna elk gebouw maakt de wereld op dit moment ecologisch nog een slechtere plek. Als we het tij willen keren moeten we ambitieuzer zijn. We zullen gebouwen moeten maken met een positieve ecologische footprint. Gebouwen die de als ecoducten de biodiversiteit versterken, gebouwen die de lucht zuiveren en meer energie opwekken dan ze gebruiken. Waar te beginnen? Aan de tafel van de ontwerpteams waar opdrachtgevers en adviseurs de beslissingen nemen. Op dit moment zijn aan veel vergadertafels de duurzaamheidseisen een stuk zachter dan budgets-, ruimtelijke en functionele eisen. Tijdens de inhoudelijke discussies zweven er verschillende definities van duurzaamheid rond te midden van de informatiemist. Dat kan scherper, gerichter en beter.

Goed doen

Mijn ideale situatie? Een grote tafel met tien gedreven bouwexperts. Ze kennen elkaar bijna allemaal van een vorig project. Ze moeten nu een radicaal duurzaam huis bouwen. De bewoners willen iets heel eenvoudigs: een huis met een positieve footprint op de wereld. Een gebouw dat goed doet. Ze weten wat dat betekent. Dat is een huis dat de lucht en het water zuivert, dat meer energie opwekt dan verbruikt, dat volledig is opgebouwd uit schone materialen die weer voor honderd procent hergebruikt kunnen worden, dat de bodem eromheen vruchtbaarder maakt en dat een duurzame, gezonde leefstijl vergemakkelijkt. Daarbij komt dat na oplevering er méér dieren en planten leven dan ervoor. Waarom zou je als bewoner genoegen nemen met minder? Zeker als je een nieuw huis bouwt dat er misschien wel tweehonderd jaar kan staan.

De architect start het gesprek. De ambities en prioriteiten staan vast, voor minder doen we het niet! De toekomstige bewoners zitten zelf ook aan tafel, ze willen er straks met zijn vieren lekker kunnen wonen. Ze hebben ongeveer 400.000 euro voor de bouwkosten. Wat moeten we van hen weten om hun droomhuis te maken? De tafel ontbrandt: hebben ze hobby’s waarmee we rekening moeten houden? Houden ze van tuinieren? Ik heb laatst in een gebouw een heel mooie vlindertuin op het dak gemaakt. Ik heb een houtbouwsysteem gevonden waarin geen lijm zit. Misschien kunnen we water zuiveren via de vijver. Het werd laat, met een waanzinnig resultaat!

Keiharde functionele en financiële eisen

Maar helaas, zo gaat het vaak niet. Het is normaal geworden om gebouwen te bouwen die precies voldoen aan de huidige economische, fiscale, technische en morele ‘marktconforme’ werkelijkheid. Dat leidt tot gebouwen die eigenlijk een minimum viable productzijn – geen volwassen doorontwikkeld product. Er is zo snel en goedkoop mogelijk iets gemaakt dat aan de minimale eisen voldoet, waarvoor mensen willen betalen. In die minimale eisen staat duurzaamheid onderaan.

Alle ambities tijdens het ontwerpproces ten spijt, maar regelgeving, de functionele en financiële eisen en de planning zijn ‘keihard’, aldus projectmanagers en ontwikkelaars. Hierdoor worden bij elke tegenvaller de duurzaamheidseisen verder naar beneden bijgesteld. De wettelijke regelgeving zoals het Bouwbesluit en de BENG-eisen vormen de bodem. Alles daarboven wordt gezien als geldverspilling of ‘nice-to-have’.

Omdenken

En toch wil ik proberen het anders te doen. Wat gebeurt er als we het omkeren? We gaan niet minder slecht doen, we gaan ontwerpen om goed te doen. We zorgen dat we een positieve footprint de bodem is. De financiën, grootte en functionaliteiten worden variabelen, net zoals zij variabel zijn ten opzichte van het vaststaande bouwbesluit.

Elke keer als ik dit voorstel, kijken alle bouwprofessionals me aan alsof ze water zien branden. Maar is het echt zo radicaal? Nee, het is juist radicaal om iets goedkoops te ontwerpen waar je zelf blij van wordt en vervolgens je afval bij iemand anders in de tuin te dumpen. Het enige wat ik voorstel is om een nieuwe generatie gebouwen te ontwerpen die ecologisch goed doen. ‘Makkelijker gezegd dan gedaan!’ ‘Waar begin je in godsnaam?’ Hier aan tafel!