Een historische verkenning in relatie tot de verbouwplannen

Al in 1941 gaf de directie van Vroom en Dreesmann de gebroeders Kraaijvanger de opdracht voor het ontwerp van het nieuwe warenhuis. Het gerealiseerde ontwerp en uitvoering aan de Hoogstraat vond plaats tussen 1947 en 1950. Inmiddels zijn we al meer dan 60 jaar betrokken bij de ontwikkeling van de V&D Beursplein.

In november 1950 en de daaropvolgende maanden werd het wederopbouwnieuws van Rotterdam bepaald door de komst van een enorm warenhuis. De V&D in Rotterdam werd destijds ook wel het modernste warenhuis van Europa genoemd. Een vooruitstrevend ontwerp van de gebroeders Kraaijvanger, de V&D was meer dan zomaar een warenhuis, een omwenteling in de warenhuisbouw zelfs. Het had wellicht nergens anders kunnen ontstaan dan in Rotterdam dat, leeg als het toen nog was, al werd gekwalificeerd als het Mekka op architectonisch en bouwtechnisch gebied. Deze gedurfde stap bleek een groot succes. Het werd omschreven als een wonder van warenhuiskunst en als het prototype voor de nieuwe zakelijkheid. Het had daarmee een katalyserende uitwerking op zijn omgeving wat al snel gevolgd werd door de bouw van o.a. Peek & Cloppenburg, C&A, Voss, Lampe, De Hema en Jungerhans.

Op groei ontworpen

Bijzonder aan het ontwerp van V&D is de enorme hoeveelheid glas aan drie zijden rondom het gebouw alsmede drie entree partijen, één aan iedere kant, want het gebouw stond tenslotte alleen. De indeling, ontwikkeling en toekomst van dit nieuwe stadshart was nog onzeker. De toekomst zou leren welke entree het meest gebruikt zou gaan worden. Met deze aanpak kon toekomstig hak- en breekwerk voorkomen worden. De 150 meter lange golvende etalage vervaagde de grens tussen binnen en buiten. De etalages zelf waren zonder veel achterwanden ontworpen zodat de bezoeker buiten een doorzicht over de hele dynamiek van de begane grond kreeg. De uitkragende eerste verdieping vormde een luifel voor de etalages welke bij slecht weer de bezoeker naar de etalages toe trok. Na de donkere vooroorlogse jaren bood dit nieuwe witte transparante zakelijke ontwerp voor de toenmalige bezoeker een sprookjesachtige wereld waar men verleid werd tot toen nog ongebruikelijke spontane aankopen. De gebroeders Kraaijvanger hadden hun huiswerk goed gedaan. Studiereizen naar de Verenigde Staten en Engeland werd een inspiratiebron voor de vernieuwing waarbij het open front, de gesloten etage, roltrappen op de snijpunten van de diagonalen, een flexibele gestroomlijnde inrichting en de ervaring van het dwalen en dromen werden geïntroduceerd. Dit zorgde eveneens voor de introductie van het “Rotterdam Ceiling’’ ook wel bekend als de hemel van kunstlicht en een mode afdeling vormgegeven naar Amerikaans voorbeeld, met paspoppen ingezet als lokaas voor de consument.

Het gebouw is op groei ontworpen, er was in de bouw voorzien op een volume van 8 verdiepingen hoog. Het ondernemingsrisico was op dat moment nog te groot waardoor er uiteindelijk 2 verdiepingen en een kelder zijn gerealiseerd. Het gebouw was dus nog niet af. Omdat men bang was dat het gebouw zou ogen als een platte doos is er bovenop de eerste verdieping een zwevend dak aangebracht om extra hoogte te simuleren. Het gebouw was dus op de toekomstige uitbreidingen gericht en gebouwd.

De vooruitziende blik van de gebroeders Kraaijvanger

Het opgeleverde plan is eind jaren ’50 al eens flink onder handen genomen. Er werd één extra verdieping aan toegevoegd en de witte baksteen gevel verdween achter een vliesgevel. Later eind jaren ’90 werd het pand wederom verbouwd met weer een extra verdieping. Op het dak verscheen een wielvormig luifel rondom het toen gebouwde La Place restaurant met dakterras. Rondom het restaurant op het dak zijn parkeerplaatsen gerealiseerd welke toegankelijk zijn vanuit de nieuwe parkeergarage aan de Leeuwenstraat. Bij deze verbouwing zijn intern ook flinke wijzigingen aan de oorspronkelijke vloeren doorgevoerd in de vorm van uithollingen in de vorm van een cascade richting de gevel aan de Roode Zand. Middels extra roltrappen is daarmee een aansluiting gekomen op het nieuwe verzonken winkeltraject de “Koopgoot” die de oostelijke en westelijke winkelgebieden ten opzichte van de Coolsingel met elkaar verbinden. In 2017 is het inmiddels failliete Vroom en Dreesmann pand overgenomen door het Canadese Hudson’s Bay welke de gevels nogmaals flink aanpassen.

Waar decennia lang winkelend publiek rondliep, zal binnenkort kantoorpersoneel werken.

Het afgelopen jaar hebben eigenaars Angelo Gordon, CAIRN en NEOO in samenwerking met de gemeente hun ontwikkelplannen vorm gegeven. De recente uitbreidingsplannen van Womo architecten passen nog altijd bij de oorspronkelijke visie van het optoppen van de massa, de toekomstbestendigheid van het gebouw en verscheidene generaties moet kunnen dienen. Zo is er nog altijd op groei ontworpen en past het ontwerp nog altijd bij de vooruitziende blik van de gebroeders Kraaijvanger. Functioneel worden de dichte gevel delen op de begane grond weer opengebroken zoals in het oorspronkelijk ontwerp. Ook de begane grond aan de Westewagenstraat welke met de jaren een steeds verder gesloten karakter begon te krijgen wordt verder opengebroken. Dit sluit stedenbouwkundig goed aan bij de herontwikkeling van de straat met 5 namen zoals deze lange as vanaf het Hofplein tot aan de Maas inmiddels is gaan heten. Naast de winkels op de begane grond komen er op de bovenste verdiepingen kantoorruimtes, dit sluit ook goed aan bij de huidige tijd waarin warenhuizen veelal vervangen worden door online winkels. In de kelder komt een supermarkt en een fietsenstalling. Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat dit pand wederom als aanjager van het opleven van de omgeving kan dienen.

Naast transformatie van de bestaande bouwlagen zullen 2 nieuwe kantoorlagen worden gerealiseerd met wijds uitzicht over de hele binnenstad. Op het dak komt een paviljoen met dakterras met uitzicht over het Beursplein en de Coolsingel.

Kraaijvanger is altijd nauw betrokken bij ontwikkelingen van eigen erfgoed en heeft hier een ondersteunende en adviserende rol gehad in ontwerp en esthetiek.

Womo Architects in samenwerking met D/Dock en MOSS zullen respectievelijk het interieur en groenontwerp realiseren.