Ons team (Snøhetta, Kraaijvanger Architects en Baljon) was een van de vijf geselecteerde bureaus die een ontwerp hebben mogen indienen voor de vernieuwde Centrale Bibliotheek in Rotterdam. Met veel trots presenteren we ons schetsontwerp voor de ontwerpcompetitie voor de renovatie Bibliotheek Rotterdam. De Centrale Bibliotheek Rotterdam is een van de grootste bibliotheken van Nederland met jaarlijks meer dan 2,4 miljoen bezoekers. Het 6 verdiepingen tellende structuralistische gebouw, in 1977 ontworpen door Van den Broek en Bakema, is een van de geliefde architectonische curiosa van de stad.

In ons ontwerp wordt de zogenaamde’ waterval’ uit het ontwerp van Van den Broek en Bakema vervangen door een nieuwe waterval. Een interventie die het gebouw prominenter maakt en extra ruimte biedt voor het zijn van een de ‘huiskamer voor de stad’. Een plek niet alleen voor boeken maar ook voor beleving en betrokkenheid. Door het huidige gebouw als uitgangspunt te nemen en te versterken met een uitbreiding die een dialoog aangaat met het ontwerp van Van den Broek en Bakema ontstaat een vernieuwd en intrigerend ensemble. De nieuwe waterval staat voor de bibliotheek van de toekomst. Een plek waar iedereen altijd welkom is en zich thuis voelt.

Verticale stad

Veel is veranderd sinds de opening van het oorspronkelijke gebouw. De stedelijke context wordt gedomineerd door hoogbouw en de enorme maat van de Binnenrotte. De aftrappende structuralistische vorm is kenmerkend en beschouwen we als behoudenswaardig. Maar het zorgt er ook voor dat het gebouw zich niet manifesteert aan de Binnenrotte en inmiddels anoniem en onopvallend is geworden. Door de introductie van de nieuwe waterval op de plek van de huidige entree komt het gebouw voluit in de schijnwerpers te staan. Vanaf Station Blaak komend is er geen twijfel over waar je naar binnen moet. Er ontstaat niet alleen een dialoog tussen de nieuwe waterval en de stad, maar ook tussen de nieuwe waterval en het bestaande gebouw. De bibliotheek wordt rijker en complexer. Indachtig het adagium; stad in de stad. De ontwikkeling in verticale zin symboliseert het gebouw als verticale stad. Het levert een enorme dynamiek op aan de Binnenrotte die deze stedelijke ruimte node mist. Vanaf de Binnenrotte is een duidelijke zichtbare entree voor de fietsenstalling ontworpen naast het gebouw. Het maaiveld met groen, dat de ingang naar beneden kadert, en waar men bij binnenkomst in contact komt met het fundament waarop de bibliotheek rust; de tentoongestelde Erasmuscollectie.

Nieuwe waterval

Door de waterval weg te nemen en de vide in het bestaande gebouw om te vormen tot een nieuw ruimtelijk groen hart, wordt het gebouw open gemaakt en openbaart het zich naar de bezoeker. Dit biedt ongekende mogelijkheden. Het bestaande blijft in zijn essentie behouden en wordt gereno-veerd. Met respect voor het karakter en handhaving van de oorspronkelijke kwaliteiten. Zoals het herbergen en toegankelijk maken van de collecties. De nieuwe waterval daarentegen openbaart zich naar de stad als de belichaming van de vernieuwde bibliotheek. Met mogelijkheden om te verblijven, te ontmoeten, te ontwikkelen en te inspireren.

In en rondom het atrium bewegen de bezoekers zich tussen het bestaande en het nieuwe bouwdeel. Deze blijven goed te onderscheiden door de robuuste afwerking van het betonnen gebouw, waar de zaagsnedes van de opening nog te zien zijn, en het warme hout van de nieuwe constructie. Ondanks de verschillen in karakter vormen de nieuwe bouwdelen een geheel, ook visueel met bijvoorbeeld een houten reling rondom het atrium die de bouwdelen met elkaar verweeft. In het bestaande gebouw kunnen bezoekers leren uit boeken en gebruik maken van andere specifieke functies, waar het nieuwe gebouwdeel de ruimte biedt om van - en met elkaar te leren. Het bestaande gebouw vol boeken, het nieuwe bouwdeel vol gesprekken. Beide delen kunnen niet zonder elkaar, waar kennis besproken moet worden en een gesprek gevoed moet worden met kennis. De constante interactie tussen de bouwdelen, die zich voort blijft zetten over de verschillende verdiepingen, is het centrum van het gebouw.

Huiskamer van de stad

De bezoeker beweegt zich niet alleen opwaarts in de nieuwe waterval, maar verplaatst zich ook horizontaal over de gehele verdieping. Zo beweegt de gebruiker zich in een soort spiraal door het hele gebouw heen naar boven. Daarbij komt de gebruiker met verschillende verblijfsplekken in aanraking om kennis op te doen, mensen te ontmoeten en zich te vermaken. Zowel op de begane grond waar zich zitjes, groen en het schaakbord zich bevinden, als de zitplekken rond het atrium op de verdiepingen. In de nieuwe toren vind je het ‘amfitheater’ voor ontmoeting en lezingen. Helemaal bovenin bevindt zich de ‘hut’; de openbare woonkamer van de stad. In deze intieme, hier is plek om onderuit te zakken met een boek en te relaxen en elkaar te ontmoeten rond een haard. De bibliotheek heeft veel kleine plekken, in de vorm van nisjes, maar bijvoorbeeld ook een grote leestafel. Aan de grote leestafel kun je apart van elkaar maar toch verbonden met elkaar de krant lezen. De nissen fungeren als een soort mini-havens, geborgen maar toch open naar de rest van de bibliotheek, de haven. Deze thuishavens zijn altijd dichtbij de boeken zodat iedereen de rust kan vinden om onderzoek te doen, te studeren en te werken. De vernieuwde bibliotheek is zo een ‘third place’ waar de diverse Rotterdammer zijn eigen plek in het gebouw kan vinden waar hij/zij/het op dat moment behoefte aan heeft.

Een duurzame bibliotheek

De ingrepen die in het ontwerp worden voorgesteld wat betreft duurzaamheid zijn duidelijk herkenbaar en zichtbaar voor bezoekers en gebruikers. Te beginnen bij het waterdak, met water bovenop het atrium dat zorgt dat het zonlicht gefilterd wordt. Het water op het waterdak zal zich afhankelijk van het getijde in zich meer of minder roeren. Wat doet het water? Is het eb of vloed? Het vestigt de aandacht op het thema water, zo enorm belangrijk in Deltaland Nederland en in havenstad Rotterdam. Andere zichtbare duurzame ingrepen zijn onder andere het groen wat van buiten naar binnen toe doorloopt, de nieuwe toren volledig van hout, de groen/blauwe daken met zonnepanelen en de dakterrassen. Daarnaast krijgt de bibliotheek een geheel nieuwe gevel die zorgt voor goede isolatie van het gebouw. Er wordt een innovatieve circulaire gietvloer toegepast. Deze willen we inzetten om het hergebruik van bepaalde materialen uit de bestaande bibliotheek toonbaar te maken aan het publiek. Zo kun je denken aan het hergebruiken van het glas uit de bestaande gevel in de gietvloer.

In de huidige bibliotheek zijn de boekenkasten langs de gevels geplaatst welke het daglicht extreem tegenhouden. In het nieuwe ontwerp zijn de zones langs de gevel en rondom het nieuwe atrium vrijgelaten zodat hier gebruikt gemaakt kan worden van natuurlijk daglicht. Daarnaast zullen de schuin geplaatste glazen balustrade het licht door het gebouw reflecteren. Het ontwerp voor Bibliotheek Rotterdam is maximaal klimaat adaptief. Door diverse waterretentievoorzieningen en hittestress-maatregelen kan het gebouw anticiperen op tijden met meer intensieve neerslag en langere perioden met hoge temperaturen als gevolg van klimaatverandering. Zo wordt hittestress voorkomen door het bestaande dak te vervangen door een groen dak, dat niet alleen water maar ook warmte opneemt en langzaam weer afgeeft. Groen en beplanting zorgen voor biodiversiteit van het gebied. Ook hebben we gedacht aan insectenhotels, nest- en schuilkasten voor vleermuizen, mussen en gierzwaluwen.

Gemeente Rotterdam heeft inmiddels het winnende team bekend gemaakt. Het consortium, geleid door Powerhouse Company en twee Noorse architectenbureaus, gaat het schetsontwerp voor vernieuwing van het markante gebouw nu uitwerken tot een voorlopig en vervolgens definitief ontwerp. Dit team werd door de beoordelingscommissie gekozen uit vijf kandidaten.