Kraaijvanger

Sinds april is Dirk Jan Postel een van de vaste bloggers op de site van de Architect. Iedere maand verschijnt er een nieuw stuk van zijn hand over uiteenlopende onderwerpen. In zijn eerste blog schrijft hij over de band tussen architecten en hun opdrachtgevers:

"Bij het bedenken en maken van een gebouw zijn vele partijen betrokken. Zeker nu we aan DBFMO's meewerken ontdekken we bijvoorbeeld hoe complex de facilitaire kant van een gebouw is. Maar mij fascineert toch vooral het verbond - of het ontbreken daarvan - tussen de twee partijen waar het om begonnen is: de opdrachtgever en de architect. En dan de opdrachtgever als gebruiker; een opdrachtgever als tussenpersoon betekent bij voorbaat al een stapje terug. Eén van mijn vragen is waarom het zo vaak misloopt tussen beide.

Ik herinner me een uitspraak van een conservatrice van Centre Pompidou die mij shockeerde: "Renzo Piano moest eens weten hoe hij gehaat wordt door de mensen die in zijn gebouw moeten werken". Meestal zijn de klachten bekend en tamelijk banaal, maar daarom niet minder belangrijk: geen te openen ramen, onpraktische opzet, slechte logistiek, oncomfortabel klimaat, geen rekening gehouden met dit-of-dat. Kortom: "hoe kon de architect dit nou bedenken, zonder rekening te houden met ons".

Bekend zijn de controverses tussen Frank Lloyd Wright en zijn opdrachtgevers: "Het lekt op de eettafel". Wrights antwoord: "Dan zet je je stoel toch een beetje opzij?". Of met Peter Eisenman, die met zijn op 'deep structure' gebaseerde transformaties van een kubus een kolom midden in de slaapkamer plaatste. Waarop de opdrachtgever hem vroeg waar zijn bed dan moest staan. "Sir, that is yóur problem". Architecten treft al of niet terecht een scala aan verwijten variërend van 'niet praktisch' tot 'de architect bouwt voor zichzelf, terwijl het míjn gebouw is'. De opdrachtgever heeft het gevoel tot een omgeving veroordeeld te zijn die hij niet gewild heeft.

Tegelijkertijd wordt er van de architect meer verwacht dan het volgzaam invullen van de wensen van de opdrachtgever. Iets met creativiteit, iets met fantasie, soms zelfs spektakel. De hoop is natuurlijk op een grondige, inhoudelijke dialoog, waarbij je elkaars grenzen -behoedzaam- kunt overschrijden. Zelf heb ik die controverses dan ook nooit echt begrepen. Een van onze opdrachtgevers, Peter Lansbergen uit Den Bosch, zag het goed: De belangen van opdrachtgever en architect zijn weliswaar niet precies gelijk, maar van alle betrokken partijen vallen zij het meest samen. Een beetje wederzijds respect doet de rest.

Vrijwel elk belangrijk project loopt over een glibberig pad van politieke instabiliteit, strijd met autoriteiten en belangengroepen, dreigende kostenoverschrijding en technische problemen. Je hebt elkaar hard nodig. De relatie opdrachtgever-architect zou er dan ook moeten zijn als een (tijdelijk) huwelijk, gebaseerd op wederzijds vertrouwen. Zonder voorbehoud en machtsuitoefening. Op die manier kom je als vrienden uit het bouwproces. Omdat we allebei wel gras willen eten, als het project er maar het beste uitkomt."